بررسی مسئله ای اجتماعی كه دودوتا چهارتایی نیست
متادون برای ترک اعتیاد کدام معتادان مناسب است؟
بیمارستان دی: مدیرکل درمان و حمایت های اجتماعی ستاد مبارزه با مواد مخدر ضمن تشریح روش های درمانی اعتیاد، مهم ترین شاخص برای انتخاب داروی درمان اعتیاد را موفقیت آمیز بودن درمان با آن دارو برای کنترل بهینه اعتیاد و عواقب آن عنوان می کند.
دکتر مجید قربانی در گفتگو با ایسنا، ضمن اشاره به روش های درمانی اعتیاد و با اشاره به اینکه لازم است برای درمان اعتیاد مصرف مواد غیرقانونی قطع شود، می گوید: باتوجه به وابستگی فرد به این مواد، قطع مصرف آنها باعث بروز علایم جسمی و روانی شدید در فرد می شود که بعنوان علایم محرومیت از مواد یا علایم ترک نامیده می شوند. باآنکه بعد از مدتی به تدریج و طی چند روز از میزان شدت این علایم کم می شود اما این دوره به حدی ناخوشایند است که فرد وابسته به مصرف مواد برای اجتناب از آن حاضر به تحمل هر هزینه ای است و این ترس و اجتناب اغلب مهم ترین مانع برای قطع مصرف مواد و آغاز درمان اعتیاد است.
روش های مختلف درمان ترک اعتیاد برای افراد با شرایط متفاوت قربانی اعتقاد دارد که برای گذار دوره محرومیت از مواد با حداقل عوارض و علایم ناخوشایند، در درمان تخصصی اعتیاد از متدهای مختلفی استفاده می شود. در یک روش که بعنوان رویکرد پرهیزمدار یا اصطلاحا سم زدایی شناخته می شود با استفاده از داروهایی عوارض ترک مصرف مواد به صورت علامتی درمان خواهد شد؛ یعنی متناسب با نیاز فرد برای علائمی نظیر شکم درد، اسهال، بی قراری، بی خوابی، عدم ثبات فشار خون و... دارو تجویز می شود تا این دوره سپری و اصطلاحا فرد سم زدایی شود. طی این مدت و بخصوص بعد از آن که بیمار از نظر جسمی و روانی ثبات لازم را پیدا کرد، درمان های روانشناختی برای جلوگیری از عود مصرف و درمان اختلالات روانی همراه با اعتیاد هم عرضه خواهند شد و برای مدتی که درمانگران تشخیص می دهند ادامه خواهد یافت تا وضعیت شناختی و رفتاری فرد اصلاح گردد و اختلالاتی که منجر به مصرف مواد شده اند هم بهبود یابد.
به قول مدیرکل درمان و حمایت های اجتماعی ستاد مبارزه با مواد مخدر، برخی افراد حائز شرایط یعنی کسانی که وابستگی شدید به مصرف مواد ندارند، واجد انگیزه قوی برای ترک مصرف مواد و از حمایت اجتماعی و خانوادگی کافی برخوردار می باشند به شرط این که بیماری مهم جسمی یا مشکل روانی جدی نداشته باشند، می توانند سم زدایی را بدون دارو اما با حمایت کامل گروه همتا (معتادان بهبودیافته) به صورت سرپایی یا در مراکز اقامتی استاندارد انجام دهند؛ درهرصورت درمان اصلی برای این افراد هم مداخلات روانی اجتماعی بعد از دوره سم زدایی است.
وی رویکرد دیگر در این حوزه را درمان نگهدارنده می داند و یادآور می شود: این روش برای افرادی استفاده می شود که اعتیاد شدید به مواد افیونی دارند؛ به این مفهوم که به موادی با اثرات اعتیادآور بسیار قوی مثل هروئین یا شیره وابسته هستند و همینطور برای بعضی از کسانی که برای مدتی طولانی درگیر مصرف مستمر تریاک بوده اند مورد استفاده قرار می گیرد. روش درمان پرهیزمدار برای اغلب این افراد (و البته نه لزوما همه آنها) موفقیت آمیز نیست یعنی یا امکان پیمودن دوره سم زدایی را ندارند و یا به فاصله کوتاهی بعد از قطع مصرف به علت تاثیرات عمیقی که مصرف مواد بر ساختار عصبی آنها گذاشته است مجبور به از سر گرفتن مصرف مواد می شوند.
قربانی یادآور می شود که امکان عود مصرف بعد از سم زدایی برای کسانی که در محیط پر صدمه زندگی می کنند، یعنی افرادی که محرک های مصرف مواد (مثل دسترسی ساده به مواد، همنشینی با دیگر مصرف کنندگان مواد) و عوامل استرس زا در محل کار و زندگی خانوادگی و اجتماعی شان زیاد باشد هم بیشتر است. این افراد را هم باید از مصرف مواد مخدر و غیر مخدر غیرقانونی و عوارض آن جدا کرد تا ثبات جسمی، روانی و اجتماعی لازم را برای درمان دراز مدت روانی و حمایتی پیدا کنند. به این منظور از داروهایی استفاده می شود که باآنکه از نظر داروشناسی خواص مخدر دارند اما درصورت مصرف مطابق با دستور پزشک، مانند مواد غیر قانونی منجر به نشئگی نمی شوند، لازم به افزایش مستمر دوز آنها نیست و درعین حال علایم محرومیت از مواد را کنترل می کنند. این داروها فرد را از انجام یک رفتار غیر بهداشتی و مجرمانه یعنی خرید و مصرف مواد غیر قانونی و تبعات و حاشیه های آن دور نگه می دارند؛ ضمن این که چون در شرایط بهداشتی و استاندارد تهیه می شوند فرد را از عوارض مصرف مواد مخدر ناخالص و پر صدمه (مثل مسمومیت با سربی که در تریاک وجود دارد) محافظت می کنند. البته این شروع کار و برای دستیابی به شرط لازم برای درمان اعتیاد یعنی ثبات جسمی فرد بوده، اما این کافی نیست.
در چه شرایطی امکان عود مصرف مجدد مواد مخدر وجود دارد؟ مدیرکل درمان و حمایت های اجتماعی ستاد مبارزه با مواد مخدر با اشاره به اینکه اصل درمان اعتیاد، درمان روانی-اجتماعی است که با هدف بهبود رفتارهای فرد و بازتوانی مشکلات جسمی، روانی و بخصوص اجتماعی او از صدمه های ناشی از مصرف مواد و تبعات اعتیاد صورت می گیرد، تاکید می کند: از نظر علمی سقفی برای مدت زمان تجویز داروی نگهدارنده وجود ندارد اما کسی که حائز شرایط لازم برای این درمان باشد بهتر است حداقل به مدت یک سال درمان را ادامه دهد در غیر این صورت قطع زود هنگام دارو پیش از بازسازی سیستم عصبی و بهبود وضعیت روانی-اجتماعی فرد می تواند باعث عود مصرف مواد شود.
وی البته این را هم می گوید که زمانی که تیم درمانگر تشخیص دهد با مشارکت بیمار و برپایه پروتکلهای درمانی و به نحوی که باعث بازگشت علایم ناخوشایند نشود، نسبت به قطع تدریجی دارو اقدام می کند. در هرصورت مصرف دارو در هر شرایط نسبت به مصرف مواد ارجحیت دارد و هدف نهایی از درمان اعتیاد نه قطع هرگونه دارو بلکه برخورداری فرد از یک زندگی بهداشتی و سالم می باشد، درست مانند آنچه درمورد بیماری های مزمن مانند فشار خون و دیابت وجود دارد.
قربانی با اشاره به اینکه سه داروی اصلی برای درمان نگهدارنده اختلال مصرف مواد افیونی یا همان اعتیاد شدید به مخدرها وجود دارد، «متادون»، «بوپرنورفین» و «اپیوم تینکچر» یا «شربت تریاک» را بعنوان سه داروی مذکور مطرح می کند که البته تجویز شربت تریاک بیشتر در کشور ما رایج است چون الگوی مصرف مواد در ایران بیشتر معطوف به تریاک است.
انتخاب دارو نگهدارنده درمان اعتیاد معتادان برپایه منابع علمی و پروتکلهای درمانی مدیرکل درمان و حمایت های اجتماعی ستاد مبارزه با مواد مخدر ادامه می دهد: مانند همه داروها، هرکدام از این داروهای درمان نگهدارنده اعتیاد منافع و عوارضی دارند. این شرایط هریک از بیماران است که تعیین می کند کدام دارو و با رعایت چه ملاحظاتی از قبیل دوز، شکل دارویی و... برای آن بیمار مناسب تر است. برای تعیین روش و رژیم درمانی معیارهایی وجود دارد که در منابع علمی و پروتکل ها و راهنماهای درمانی معین شده اند و پزشک درمانگر بعد از ارزیابی هر یک از بیماران برپایه این معیارها تصمیم می گیرد فرد از چه رویکرد درمانی (پرهیز مدار یا نگهدارنده) کدام دارو و کدام رژیم درمانی و برای چه مدت بیشتر منفعت ببرد.
اعتیاد مساله دو دوتا چهارتایی نیست قربانی ادامه می دهد: باید توجه داشت نه فقط فاکتورهایی مانند نوع اعتیاد و بیماری ها و مشکلات همراه آن، بلکه عواملی مانند وضعیت اقتصادی و معیشتی، سطح سواد، سن، شغل، میزان برخورداری از حمایت خانوادگی و اجتماعی، سابقه درمان های قبلی، دسترسی به درمانگر و خیلی از موضوعات دیگر در این امر تأثیر گذارند؛ ازاین رو با یک مساله دو دوتا چهارتا روبرو نیستیم بلکه معادله ای چند مجهولی پیش روی تیم درمانی است و آنها باید با اولویت بندی نیازهای فرد، بهترین تصمیم درمانی را با مشارکت بیمار اتخاذ کنند.
وی مهم ترین شاخص برای انتخاب داروی درمان اعتیاد را موفقیت آمیز بودن درمان با آن دارو برای کنترل بهینه اعتیاد و عواقب آن که عوارض دارویی احتمالی در مقایسه با آن عواقب بسیار ناچیز است عنوان و تاکید می کند: منافع درمان دارویی اعتیاد و صدمه های مصرف مواد و عواقب اعتیاد آنقدر زیاد است که عوارض محتمل دارویی در مقابل آن بسیار ناچیز است. کما این که برای درمان بسیاری دیگر از بیماری های مهم، عوارض داروهای آن بیماری را تحمل کرده و می پذیریم.
مدیرکل درمان و حمایت های اجتماعی ستاد مبارزه با مواد مخدر در رابطه با چرایی استفاده داروی متادون برای ترک اعتیاد اکثریت معتادان اینطور توضیح می دهد: اگر بخواهیم بر مبحث متادون متمرکز شویم باید دقت کنیم این دارو عمدتا (و نه الزاما همیشه) برای درمان نگهدارنده کسانی مناسب تر است که اعتیاد آنها در مراحل پیشرفته تر، هم از نظر شدت وابستگی و هم از جنبه عوارض جسمی، روانی و اجتماعی ناشی از اعتیاد یا همراه با آن قرار دارند.
ضمن اشاره به روش های درمانی اعتیاد و با اشاره به اینکه لازم است برای درمان اعتیاد مصرف مواد غیرقانونی قطع شود، می گوید: باتوجه به وابستگی فرد به این مواد، قطع مصرف آنها باعث بروز علایم جسمی و روانی شدید در فرد می شود که بعنوان علایم محرومیت از مواد یا علایم ترک نامیده می شوند. باآنکه بعد از مدتی به تدریج و طی چند روز از میزان شدت این علایم کم می شود اما این دوره به حدی ناخوشایند است که فرد وابسته به مصرف مواد برای اجتناب از آن حاضر به تحمل هر هزینه ای است و این ترس و اجتناب اغلب مهم ترین مانع برای قطع مصرف مواد و آغاز درمان اعتیاد است.
روش های مختلف درمان ترک اعتیاد برای افراد با شرایط متفاوت قربانی اعتقاد دارد که برای گذار دوره محرومیت از مواد با حداقل عوارض و علایم ناخوشایند، در درمان تخصصی اعتیاد از متدهای مختلفی استفاده می شود. در یک روش که بعنوان رویکرد پرهیزمدار یا اصطلاحا سم زدایی شناخته می شود با استفاده از داروهایی عوارض ترک مصرف مواد به صورت علامتی درمان خواهد شد؛ یعنی متناسب با نیاز فرد برای علائمی نظیر شکم درد، اسهال، بی قراری، بی خوابی، عدم ثبات فشار خون و... دارو تجویز می شود تا این دوره سپری و اصطلاحا فرد سم زدایی شود. طی این مدت و بخصوص بعد از آن که بیمار از نظر جسمی و روانی ثبات لازم را پیدا کرد، درمان های روانشناختی برای جلوگیری از عود مصرف و درمان اختلالات روانی همراه با اعتیاد هم عرضه خواهند شد و برای مدتی که درمانگران تشخیص می دهند ادامه خواهد یافت تا وضعیت شناختی و رفتاری فرد اصلاح گردد و اختلالاتی که منجر به مصرف مواد شده اند هم بهبود یابد.
به قول مدیرکل درمان و حمایت های اجتماعی ستاد مبارزه با مواد مخدر، برخی افراد حائز شرایط یعنی کسانی که وابستگی شدید به مصرف مواد ندارند، واجد انگیزه قوی برای ترک مصرف مواد و از حمایت اجتماعی و خانوادگی کافی برخوردار می باشند به شرط این که بیماری مهم جسمی یا مشکل روانی جدی نداشته باشند، می توانند سم زدایی را بدون دارو اما با حمایت کامل گروه همتا (معتادان بهبودیافته) به صورت سرپایی یا در مراکز اقامتی استاندارد انجام دهند؛ درهرصورت درمان اصلی برای این افراد هم مداخلات روانی اجتماعی بعد از دوره سم زدایی است.
وی رویکرد دیگر در این حوزه را درمان نگهدارنده می داند و یادآور می شود: این روش برای افرادی استفاده می شود که اعتیاد شدید به مواد افیونی دارند؛ به این مفهوم که به موادی با اثرات اعتیادآور بسیار قوی مثل هروئین یا شیره وابسته هستند و همینطور برای بعضی از کسانی که برای مدتی طولانی درگیر مصرف مستمر تریاک بوده اند مورد استفاده قرار می گیرد. روش درمان پرهیزمدار برای اغلب این افراد (و البته نه لزوما همه آنها) موفقیت آمیز نیست یعنی یا امکان پیمودن دوره سم زدایی را ندارند و یا به فاصله کوتاهی بعد از قطع مصرف به علت تاثیرات عمیقی که مصرف مواد بر ساختار عصبی آنها گذاشته است مجبور به از سر گرفتن مصرف مواد می شوند.
قربانی یادآور می شود که امکان عود مصرف بعد از سم زدایی برای کسانی که در محیط پر صدمه زندگی می کنند، یعنی افرادی که محرک های مصرف مواد (مثل دسترسی ساده به مواد، همنشینی با دیگر مصرف کنندگان مواد) و عوامل استرس زا در محل کار و زندگی خانوادگی و اجتماعی شان زیاد باشد هم بیشتر است. این افراد را هم باید از مصرف مواد مخدر و غیر مخدر غیرقانونی و عوارض آن جدا کرد تا ثبات جسمی، روانی و اجتماعی لازم را برای درمان دراز مدت روانی و حمایتی پیدا کنند. به این منظور از داروهایی استفاده می شود که باآنکه از نظر داروشناسی خواص مخدر دارند اما درصورت مصرف مطابق با دستور پزشک، مانند مواد غیر قانونی منجر به نشئگی نمی شوند، لازم به افزایش مستمر دوز آنها نیست و درعین حال علایم محرومیت از مواد را کنترل می کنند. این داروها فرد را از انجام یک رفتار غیر بهداشتی و مجرمانه یعنی خرید و مصرف مواد غیر قانونی و تبعات و حاشیه های آن دور نگه می دارند؛ ضمن این که چون در شرایط بهداشتی و استاندارد تهیه می شوند فرد را از عوارض مصرف مواد مخدر ناخالص و پر صدمه (مثل مسمومیت با سربی که در تریاک وجود دارد) محافظت می کنند. البته این شروع کار و برای دستیابی به شرط لازم برای درمان اعتیاد یعنی ثبات جسمی فرد بوده، اما این کافی نیست.
در چه شرایطی امکان عود مصرف مجدد مواد مخدر وجود دارد؟ مدیرکل درمان و حمایت های اجتماعی ستاد مبارزه با مواد مخدر با اشاره به اینکه اصل درمان اعتیاد، درمان روانی-اجتماعی است که با هدف بهبود رفتارهای فرد و بازتوانی مشکلات جسمی، روانی و بخصوص اجتماعی او از صدمه های ناشی از مصرف مواد و تبعات اعتیاد صورت می گیرد، تاکید می کند: از نظر علمی سقفی برای مدت زمان تجویز داروی نگهدارنده وجود ندارد اما کسی که حائز شرایط لازم برای این درمان باشد بهتر است حداقل به مدت یک سال درمان را ادامه دهد در غیر این صورت قطع زود هنگام دارو پیش از بازسازی سیستم عصبی و بهبود وضعیت روانی-اجتماعی فرد می تواند باعث عود مصرف مواد شود.
وی البته این را هم می گوید زمانی که تیم درمانگر تشخیص دهد با مشارکت بیمار و برپایه پروتکلهای درمانی و به نحوی که باعث بازگشت علایم ناخوشایند نشود، نسبت به قطع تدریجی دارو اقدام می کند. در هرصورت مصرف دارو در هر شرایط نسبت به مصرف مواد ارجحیت دارد و هدف نهایی از درمان اعتیاد نه قطع هرگونه دارو بلکه برخورداری فرد از یک زندگی بهداشتی و سالم می باشد، درست مانند آنچه درمورد بیماری های مزمن مانند فشار خون و دیابت وجود دارد.
قربانی با اشاره به اینکه سه داروی اصلی برای درمان نگهدارنده اختلال مصرف مواد افیونی یا همان اعتیاد شدید به مخدرها وجود دارد، «متادون»، «بوپرنورفین» و «اپیوم تینکچر» یا «شربت تریاک» را بعنوان سه داروی مذکور مطرح می کند که البته تجویز شربت تریاک بیشتر در کشور ما رایج است چون الگوی مصرف مواد در ایران بیشتر معطوف به تریاک است.
انتخاب دارو نگهدارنده درمان اعتیاد معتادان برپایه منابع علمی و پروتکلهای درمانی مدیرکل درمان و حمایت های اجتماعی ستاد مبارزه با مواد مخدر ادامه می دهد: مانند همه داروها، هرکدام از این داروهای درمان نگهدارنده اعتیاد منافع و عوارضی دارند. این شرایط هریک از بیماران است که تعیین می کند کدام دارو و با رعایت چه ملاحظاتی از قبیل دوز، شکل دارویی و... برای آن بیمار مناسب تر است. برای تعیین روش و رژیم درمانی معیارهایی وجود دارد که در منابع علمی و پروتکل ها و راهنماهای درمانی معین شده اند و پزشک درمانگر بعد از ارزیابی هر یک از بیماران برپایه این معیارها تصمیم می گیرد فرد از چه رویکرد درمانی (پرهیز مدار یا نگهدارنده) کدام دارو و کدام رژیم درمانی و برای چه مدت بیشتر منفعت ببرد.
متادون برای ترک اعتیاد کدام معتادان مناسب است؟
قربانی ادامه می دهد: باید توجه داشت نه فقط فاکتورهایی مانند نوع اعتیاد و بیماری ها و مشکلات همراه آن، بلکه عواملی مانند وضعیت اقتصادی و معیشتی، سطح سواد، سن، شغل، میزان برخورداری از حمایت خانوادگی و اجتماعی، سابقه درمان های قبلی، دسترسی به درمانگر و خیلی از موضوعات دیگر در این امر تأثیر گذارند؛ ازاین رو با یک مساله دو دوتا چهارتا روبرو نیستیم بلکه معادله ای چند مجهولی پیش روی تیم درمانی است و آنها باید با اولویت بندی نیازهای فرد، بهترین تصمیم درمانی را با مشارکت بیمار اتخاذ کنند.
وی مهم ترین شاخص برای انتخاب داروی درمان اعتیاد را موفقیت آمیز بودن درمان با آن دارو برای کنترل بهینه اعتیاد و عواقب آن که عوارض دارویی احتمالی در مقایسه با آن عواقب بسیار ناچیز است عنوان و تاکید می کند: منافع درمان دارویی اعتیاد و صدمه های مصرف مواد و عواقب اعتیاد آنقدر زیاد است که عوارض محتمل دارویی در مقابل آن بسیار ناچیز است. کما این که برای درمان بسیاری دیگر از بیماری های مهم، عوارض داروهای آن بیماری را تحمل کرده و می پذیریم.
مدیرکل درمان و حمایت های اجتماعی ستاد مبارزه با مواد مخدر در رابطه با چرایی استفاده داروی متادون برای ترک اعتیاد اکثریت معتادان اینطور توضیح می دهد: اگر بخواهیم بر مبحث متادون متمرکز شویم باید دقت کنیم این دارو عمدتا (و نه الزاما همیشه) برای درمان نگهدارنده کسانی مناسب تر است که اعتیاد آنها در مراحل پیشرفته تر، هم از نظر شدت وابستگی و هم از جنبه عوارض جسمی، روانی و اجتماعی ناشی از اعتیاد یا همراه با آن قرار دارند.
منبع: deyhospital.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب